Pożegnanie - prof. Arne Schousboe

 

Odszedł prof. Arne Schousboe, wybitny uczony, przyjaciel Zakładu Neurotoksykologii.

Z wielkim żalem zawiadamiamy, że w dniu 23 lutego zmarł nagle, w wieku niespełna 80 lat, Arne Schousboe, Emerytowany Profesor Zakładu Projektowania Leków i Farmakologii Uniwersytetu Kopenhaskiego. Profesor Schousboe zaliczał się do najbardziej   pomysłowych i twórczych neurobiologów ostatniego półwiecza. Był wybitnym organizatorem i animatorem życia naukowego, a w pamięci piszących te słowa utrwalił się jako bezcenny promotor i protektor działalności naukowej Zakładu Neurotoksykologii, nasz wierny, wypróbowany przyjaciel.

Największe osiągnięcia naukowe Profesora dotyczą metabolizmu neuroprzekaźników aminokwasowych w ośrodkowym układzie nerwowym, a w szczególności roli współdziałania komórek nerwowych i gleju  w procesie neuroprzekaźnictwa. Wśród bogatej kolekcji  tych osiągnięć, kilka zasługuje na miano kamieni milowych w rozwoju neurobiologii. W 1968 r. Arne Schousboe  oczyścił i opisał własności dekarboksylazy kwasu glutaminowego, co przyspieszyło krystalizację poglądu, iż produkt katalizowanej przez ten enzym reakcji, kwas gamma-aminomasłowy (GABA), może być hamującym partnerem kw. glutaminowego w procesie neuroprzekaźnictwa. W późnych latach siedemdziesiątych Arne Schousboe i Leif Hertz wykazali po raz pierwszy, iż astrocyty zdolne są do wydajnego wychwytu kwasu glutaminowego. Mniej więcej w tym samym czasie Arne Schousboe odkrył astrocytarny układ wychwytu tauryny, zaś dekadę  później, wspólnie z Herminią Pasantes-Morales z Uniwersytetu w Meksyku dostarczył dowodów, iż tauryna pełni rolę osmoregulatora w komórkach nerwowych i glejowych. W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia Profesor Schousboe poświęcił uwagę badaniom nad rolą interakcji neurony-glej w procesach syntezy i przemian pul  neuroprzekaźnikowych kwasu glutaminowego i GABA. Był jednym z pierwszych, którzy zastosowali metodę rezonansu magnetycznego w celu zidentyfikowania pojedynczych etapów szlaku glutamina-kwas glutaminowy-GABA w mieszanych hodowlach neuronalno-glejowych. Badania te pozwoliły na dokładne wyliczenie względnego udziału glutaminy i α-ketoglutaranu w tworzeniu glutaminianu w neuronach i astrocytach. Do kluczowych osiągnięć Arne’go w ostatnich dziesięcioleciach można zaliczyć pierwsze opisy zjawisk heterogenności cykli kwasów trójkarboksylowych w komórkach nerwowych i glejowych, a także mikroheterogenności metabolicznej mitochondriów w obrębie tych samych komórek.

Arne Schousboe był członkiem komitetów redakcyjnych wielu prestiżowych czasopism neurobiologicznych i farmakologicznych, takich jak Developmental Neuroscience, Journal of Cerebral Blood Flow and Metabolism, Journal of Neurochemistry, Glia, European Journal of Pharmacology, Biochemical Pharmacology. Był zastępcą redaktora naczelnego  Neurochemistry International i Journal of Neuroscience Research, a do ostatnich dni życia  redaktorem naczelnym Neurochemical Research. W latach 2003 - 2006 Profesor pełnił funkcję prezydenta International Society for Neurochemistry.

Z całą pewnością  warto podkreślić polskie akcenty działalności Profesora. Arne Schousboe wielokrotnie uczestniczył w międzynarodowych zjazdach organizowanych w naszym kraju, w tym kilkakrotnie w naszym Instytucie, imponując uczestnikom przenikliwym, szybkostrzelnym umysłem i temperamentem dyskutanta. Wyrazem uznania naszego środowiska dla Jego profesjonalizmu był wybór na członka zagranicznego Polskiej Akademii Umiejętności (2004 r) i Polskiej Akademii Nauk (2009 r.). Niżej podpisanemu  (J.A.) przypadł zaszczyt wręczenia Profesorowi Schousboe dyplomu członka PAN, a uroczystość miała miejsce  w 2011 r., w trakcie odbywającego się w IMDiK PAN Dnia Neurochemii Klinicznej (na załączonym zdjęciu prof. Schousboe w towarzystwie obecnej dyrektor Instytutu, prof. Leonory Bużanskiej). Kontakty pracowników naszego instytutu z Profesorem zaowocowały członkostwem czworga z nas w Komitecie Redakcyjnym Neurochemical Research (Jan Albrecht, Barbara Zabłocka, Grzegorz Czapski, Magdalena Zielińska).

Kontakty Zakładu Neurotoksykologii z Profesorem miały swój początek przy okazji współorganizowania pierwszej konferencji w Wierzbie (1999), co rozpoczęło cykl międzynarodowych konferencji na temat metabolizmu glutaminy, GABA i kwasu glutaminowego, z których cztery  (w 1999, 2002, 2005 i 2008 r) odbyły się w Ośrodku PAN w Wierzbie, jedna (2011 r.) w Aghia Pelagia na Krecie, a ostatnia (2014 r.) w Krakowie, we współpracy z Instytutem Farmakologii.

„Wierzba Conferences” to już w tej chwili światowy znak firmowy, a referaty tam przedstawiane publikowane były w specjalnych wydaniach czasopisma Neurochemistry International. Organizowane w ramach konferencji tzw. „Junior sessions” stworzyły młodym kolegom z IMDiK i innych polskich ośrodków możność „przetarcia się” w świecie dużej nauki i opublikowania pierwszych dojrzałych prac naukowych. „Przykonferencyjne” współdziałanie Zakładu Neurotoksykologii z Profesorem przerodziła się w żywą, owocną współpracę czysto naukową z Jego wychowankami. Profesor do ostatniej chwili pozostawał dla nas źródłem inspiracji, optymizmu i pozytywnego myślenia. Takim pozostanie w naszej pamięci…

Jan Albrecht
Magdalena Zielińska